–
GROENLO/AALTEN/WINTERSWIJK – Landelijke verkiezingen, roerige tijden, rijzende zorgkosten, de invoering van de alles-ineen-wet de Omgevingswet op 1 januari 2024 en het Rijk dat vanaf 2026 een stuk minder aan gemeenten geeft uit het Gemeentefonds dan voorheen. Dit terwijl het huishoudboekje van veel gemeenten door inflatie, stijgende rentelasten en personeelstekorten onder hoge druk staan. Hoe verschillend gemeentes met de financiële onzekerheden mee om gaan, zien burgers terug in de gemeentebegroting.
3,1 miljoen aan rigoureuze bezuinigingen in W’wijk: tegenbegroting en motie van wantrouwen voor SZ-wethouder Schepers halen het niet
Jaarlijks stellen gemeenten de begroting op waarin staat welke plannen zij voor een jaar hebben, wat die plannen kosten en welke inkomsten zij verwachten, met een blik op de komende jaren. Daarbij hebben raadsleden een wettelijke rol in het begrotingsproces en de financiële keuzes die daarin worden gemaakt. Het komt erop neer hoe het beschikbare geld in 2024 elke gemeente -Winterswijk, Aalten en Oost Gelre- wordt verdeeld en de jaren erna. In de praktijk ligt een flink gedeelte al vast doordat gemeenten een heleboel wettelijk voorgeschreven taken hebben. Wegen en schoolgebouwen moeten worden onderhouden, gebieden -met name buitengebieden moeten beschermd blijven tegen ondermijning (drugscriminaliteit) en uitkeringen betaald.
Gemeentes komen op verschillende manieren aan geld: de onroerendezaakbelasting (OZB), rioolheffing, hondenbelasting en toeristenbelasting. Deze belastingen zijn lokaal bepaald, geïnd en worden lokaal gebruikt. De belastingen beslaan maximaal slechts twintig procent van de begroting. Gemeenten zijn voor het overgrote deel afhankelijk van het Rijk, het Gemeentefonds. Sinds 1994 groeit het Gemeentefonds jaarlijks mee met rijksuitgave. Hoe meer het Rijk uitgeeft, des te hoger de bijdrage in het fonds is voor de gemeenten. Elke gemeente krijgt zo naar ratio eenzelfde verhoging vanuit het fonds. Maar vanaf 2026 is het Gemeentefonds niet langer aan de rijksuitgave gekoppeld. Enkel de prijs- en loonstijgingen. Gemeentes spreken van een ravijnjaar omdat de kosten van de overheid sneller stijgen dan de inflatie. Het betekent dat er gemeenten zijn die de begrotingen van het meerjarenperspectief niet meer sluitend kunnen krijgen.
Winterswijkse toestanden
Een gemeente die dat niet langer redt is Winterswijk. Wethouder van Financiën kondigde deze zomer strenge bezuinigingen aan. Winterswijk had een financieel gat van ruim 5 miljoen te dichten. Naast rigoureuze bezuinigingen zit er niets anders op dan grote plannen als investeringen in cultuurplannen voor Boogie Woogie, de bibliotheek en WUh, een vernieuwd zwembad Jaspers, de school in Meddo vooruit te schuiven. Voor nieuw beleid is geen ruimte en ook op het beleid van Winterswijk 2040 armoedevrij moet worden gekort.
De ingebrachte tegenbegroting van de oppositie (VVD, WB, Morgen, D66) haalde het niet. De meevaller van de septembercirculaire waarin het Rijk mededelingen doet voor gemeenten, liet voor Winterswijk een meevaller zien van 7 ton. Dat zou volgens de oppositiepartijen tijdsruimte geven om met alle organisaties en instellingen om tafel te gaan om te overleggen hoe zij mee kunnen buigen. “Winterswijk wordt anders een sloopdorp”, noemde WB-fractieleider Jan Pleiter de wijze waarop het college de bezuinigingen doorvoert. Het bevriezen van de subsidies aan instellingen en de verenigingen of de mededeling dat investeringen gebeurde zonder overleg. Ze kregen alleen een mededeling in een brief. “Hoe moet zwembad Jaspers hun energierekening en de hogere loonkosten bestalen?” Dat leidde half oktober tot een massaal protest; er waren 28 insprekers. “Beschamend voor Winterswijk, de gemeente die participatie hoog in het vaandel heeft staan”, uitte Pleiter zich tegenover het college.
De coalitie van Voor Winterswijk, CDA en PvdA kon zich deels vinden in het tegenvoorstel: de bezuiniging op de omroep, de Jacobstoren met carillon en beiaardier en ’t Kreil dat zich inzet tegen armoede gingen van tafel. Desondanks blijft 3,1 miljoen euro aan fikse bezuinigingsmaatregelen staan. Ondanks het pleidooi van de oppositie dat er de komende twee jaar nog voldoende financiële ruimte is om maatregelen te nemen, achtte het Winterswijkse college uitstel onverstandig.
De oorzaak van de financiële tekortkomingen in Winterswijk zijn de regionale aanbestedingen en de inkoopcontracten voor jeugdzorg en de Wmo. ‘Verantwoordelijk wethouder Elvira Schepers verloor de regie’ en hield volgens de oppositiepartijen informatie achter. Schepers kreeg een motie van wantrouwen. Volgens indiener Loes ten Dolle (D66) omdat bij de eerste aanbesteding laag is ingezet om vervolgens bij de herijking van de zorgtarieven de zorgpartijen de gelegenheid gaf de hoofdprijs van Winterswijk te vragen. “De wethouder had ons, raad, daarin moeten kennen.” De motie van wantrouwen werd door de coalitiepartijen afgewend. Het argument is dat alle gemeenten in Nederland moeite hebben de zorgkosten te beteugelen.
Aalten reserveert bij meevallers geld voor onzekere tijden
Tegenover een begroting met grote tekorten in Winterswijk heeft Aalten een jubelbegroting. “We hebben nog nooit zo’n goede begroting gehad”, kondigde wethouder van Financiën Ted Kok bij de aanbieding van de begroting aan de gemeenteraad aan. Aalten is gewend geraakt een nadeelgemeente te zijn en bespaart in de uitgaven door plannen niet al te groot te maken. Wethouder Wikkerink : “Aalten zat jarenlang minder ruim in het jasje. Dat noopt dat we voorzichtig zijn met de inboeking van meevallers en de uitgaven die we kunnen doen. We houden voorzichtig rekening met de nadelen.”
Bovendien speelt in gemeente Aalten personeelskrapte waardoor het uitvoeren van grote plannen lastig of extra duur maakt door de inhuur van mensen. “Er is krapte op de arbeidsmarkt en dat merken wij als kleine gemeente. Er zijn ervaren mensen vertrokken en er zijn nieuwe mensen aangenomen, maar we zijn nog niet op volle kracht.”
Daarnaast zijn de cijfers zijn grote plannen als de metamorfose van het centrum van Dinxperlo, een nieuw duurzaam industrieterrein van 10 hectare en woningbouw al in de begroting van de voorgaande jaren opgenomen. “We laten die niet meedrukken in de begroting van 2024”, aldus Kok. “We voeren een stabiel beleid en bieden een stabiele begroting”, aldus beide wethouders. Investeringen voor grote plannen zoals het huisvestingsplan voor de scholen – een megaplan- smeert de gemeente uit over de jaren. jaarlijks wordt een bedrag van plusminus 2,5 ton aan kapitaallasten op de begroting gezet. Voor het samenvoegen van de basisscholen Triangel – hoog en Triangel – laag wordt in totaal 3 miljoen euro uitgetrokken voor de uitbreiding. De bovenbouw en onderbouw komen samen in een Integraal Kindcentrum (IKC). Begin 2024 gaat de schop in de grond.
Extra subsidie voor noodlijdende Koppelkerk nog onzeker
Aalten heeft geen grote plannen voor het volgende jaar of zoals de wethouders Kok en Wikkerink en burgemeester Stapelkamp het verwoorden: “we maken ze minder groot, de ambitie ligt in onze gemeente wat lager.” Wat echter wel ‘moet’ gebeuren is een extra budget -eenmalig 28.000 euro bovenop de jaarlijkse subsidie van 20.000 euro- beschikbaar stellen voor de Koppelkerk. Pech door corona en een zieke directeur die net begonnen was, de energiecrisis, maakten dat De Koppelkerk zonder deze extra gelden het niet zou overleven. “We hebben gemeend extra geld beschikbaar te stellen. De Koppelkerk trekt mensen aan van over de gemeentegrenzen en is educatief door de debatten die er plaatsvinden”, aldus burgemeester Stapelkamp. Het centrum voor kunst en cultuur is ook van waarde voor buiten de omgeving van Aalten, aldus het college die met het voorstel komt in de begroting.
De fracties van de VVD en GB waren tijdens de behandeling van de begroting dinsdagavond kritisch op het extra geld voor De Koppelkerk. Volgens de twee fractie dient De Koppelkerk dient met een duidelijke visie te komen die onderbouwd wordt met cijfers over hoeveel geld daar voor nodig is, aldus de twee fracties. Daarbij opmerkend in hoeverre De Koppelkerk noodlijdend is: “Het kerkgebouw is niet duurzaam en we willen voorkomen dat met de extra subsidie niet de energiekosten gaan betalen.” Uiteindelijk besloot de Aaltense gemeenteraad de 28.000 euro in de begroting op te nemen onder voorwaarde het besluit definitief te maken zodra De Koppelkerk financiële inzicht geeft van de situatie.
Voor het CDA merkte in het debat op dat Aalten het subsidiebeleid voor verenigingen en cultuurinstellingen tegen het licht moet houden om nieuw inzicht te krijgen in wat zij nodig hebben.
Bewustwording gevolgen van drugsgebruik
In Aalten heerste algehele bezorgdheid over twee zaken: de schadelijke gevolgen van drugsgebruik als afname gezondheid, drugsafvaldump en criminaliteit. Aalten wil een bewustwordingscampagne opzetten, naar voorbeeld van Rotterdam. De kernboodschap: ‘Als je drugsgebruikt, stimuleer je niet alleen jezelf, maar ook criminaliteit. Ook al doe je het maar af en toe. Jouw Lijntje of pilletje heeft een directe link met het criminele circuit’.
Zorgen over voldoende ambtelijke capaciteit voor het halen van de klimaatdoelen
En als tweede heerst bezorgdheid over de ambtelijke capaciteit en het geld om het klimaat- en energiebeleid uit te voeren. Gemeenten zijn een belangrijke spil in de uitvoering van het landelijke en provinciale klimaatbeleid naast bijvoorbeeld lokaal aardgasvrije wijken en het de ontwikkeling van de 10 hectare duurzaam bedrijventerrein waar Aalten op inzet. Volgens Alexander van der Graaff van D66, maakt de begroting niet inzichtelijk waar de rijksvergoedingen hiervoor aan besteed worden en wat er vanuit de gemeente zelf geld beschikbaar is. Aalten is er nog niet in geslaagd specifieke ambtenaren daarvoor aan te trekken. “Waar duurzaamheid in het verleden ‘bij gedaan’ kon worden, gaat zich dit in de komende jaren steeds meer ontwikkelingen als derde poot van de gemeente naast ruimte en het sociale domein.” Verantwoordelijk Erik Groters beloofde met een overzicht te komen over hoe Aalten de spilfunctie gaat waarmaken.
Waar duurzaamheid in het verleden ‘bij gedaan’ kon worden, gaat zich dit in de komende jaren steeds meer ontwikkelingen als derde poot van de gemeente naast ruimte en het sociale domein.
Heel anders bekeken: gemeente Aalten gaat trots in op het plan rond de Slingeplas waarvoor de sportvelden worden verplaatst en op die plek nieuwe, betaalbare woningen voor starters en senioren komen. Ook is en blijft Aalten een van de Nederlandse gemeentes waar de OZB-belasting het laagst is. Inwoners krijgen te maken met een verhoging van 6 procent. Dit is minder dan het inflatiecorrectiecijfer.
Oost Gelre moet door stabiele begroting op zoek naar ruimte voor nieuwe plannen
Oost Gelre zoekt ruimte in de financiën om lopende plannen te financieren. De OZB-belasting stijgt miniem met twee procent en dat is lager dan het indexcijfer voor de bekostiging van de inflatie. Volgens de reactie van wethouder van Financiën, Arjen Schutten om de belastingen betaalbaar te houden. Oost Gelre hoeft geen geld bij te leggen: de WOZ-waardes van de huizen zijn over het algemeen gestegen. De rioollasten gaan in Oost Gelre voor een gemiddeld huishouden met 17 procent omhoog. De opbrengst gaan in het zogenaamde rioolfonds voor de dekking van de kosten voor onderhoud en reparaties aan het riool. Het fonds was -omdat er vorig jaar geld uit is gehaald voor lastenverlichting in de energiecrisis- nog maar voor 90 procent kostendekkend. Dat moet honderd procent zijn. Bovendien moet er meer geld beschikbaar komen voor de watersystemen voor een duurzaam afvalwatersysteem en een gezond watersysteem. De grootste uitdaging is het klimaat.
Het ging gisteravond allang niet meer over de 15 miljoenen voor de sporthallen en de nieuwe sportvoorziening voor de basisscholen in Groenlo. Die waren een maand geleden bij de behandeling van het onderwerp zonder moeite afgetikt doordat het college op verzoek van de raad met een breedgedragen integraal plan kwam. De 17 procent verhoging van de rioollasten, kwam evenmin aan de orde. Oost Gelre kent een stabiele begroting en dat houdt in dat het geld al goed besteed is en ook in deze gemeente college en gemeenteraad rekening houdt met het ravijnjaar en de huidige roerige tijden. Het wensenlijstje was kort met drie ingebrachte moties: een verhuiscoach voor een betere doorstroming op de woningmarkt, geld voor het opknappen van de muur van de Joods begraafplaats in Groenlo en dat corsobouwers aanspraak kunnen maken op het revolverend duurzaamheids-energiefonds om hun nieuwe bouwlocaties te kunnen bouwen. Gemeenteraad en college gingen met deze ingebrachte moties unaniem akkoord. Voor deze wensen zat er lucht in de begroting. Het college had vóór de begrotingsbehandeling nog potjes geld gevonden die voor kleine groepen (zoals senioren en woningzoekenden, wagenbouwers) een verschil kunnen maken. Uiteindelijk worden plannen altijd betaald door bezuinigingen, lastenverhogingen of door geld te lenen.
Net als in Aalten vinden er in de gemeente Oost Gelre geen bezuinigingen plaats of worden plannen op de lange baan geschoven. Wel was de gemeenteraad kritisch over de woningbouwplannen en over het tot nu toe gevoerde beleid ‘Geef Lichtenvoorde kleur’ voor onder meer een florissanter centrum. Volgens de raad moet er meer actie komen voor Lichtenvoorde en betreft het woningtekort in Groenlo en Lichtenvoorde en de betaalbaarheid ervan merkte PvdA-raadslid Richard Klein Tank op: “We moeten af van de gedachte dat de markt het wel oplost. We zien dat bij het plan Oldenhof (Groenlo) en Nieuwmarkt (Lichtenvoorde) dat er te duur wordt gebouwd of nog niet wordt gebouwd.” Klein Tank wees op de ontwikkelaar van Oldenhof die tegen de afspraak in geen betaalbare woningen kon bouwen. En dat voor de afbouw van de Nieuwmarkt de verhuur of koop van de winkel(s) teveel leidend zijn voor de ontwikkeling. Al eerder heeft de raad het voorstel gedaan geen winkels meer te bouwen, maar woningen in het centrum zodat ook het evenementenplein ernaast ontwikkeld kan worden. Ronald Willering van Lokaal Belang: “Voor Geef Lichtenvoorde Kleur staan 1,5 miljoen euro en een groep ambtenaren klaar, maar het duurt allemaal te lang.” OOG-fractievoorzitter Hans Scheinck: “Versnellen en uitvoeren.”
Buitensporige hoge kosten -24%- jeugdzorg en Wmo. Gemeente Oost Gelre stond alleen, waarschuwde voor deze verkeerde manier van inkopen.
Ook in Oost Gelre en Aalten klinkt de roep door: ‘zorgkosten onhoudbaar’, ‘andere oplossingen’, ‘beheersbaar houden’ en ‘inzetten op preventie’ in de begrotingen. Het sociale domein waar Jeugdzorg, Wmo, de participatiewet en de uitkeringen onder vallen neemt meer dan de helft van de gemeentelijke begrotingen in beslag. In beide gemeentes doen de verantwoordelijk wethouders Dusseldorp en Wikkerink hun best om de zorgkosten niet hoger te laten oplopen. “En de vraag naar nieuwe zorg neemt toe. En op de achtergrond spelen immense problemen als een personeelstekort in de zorg”, legde de Aaltense wethouder Joop Wikkerink nader uit hoe moeilijk beheersbaar van de kosten zijn. Het is een hele kunst om grip op te krijgen. Gemeenten mogen de vraag naar zorg namelijk niet weigeren. In Aalten is er alles op gericht om mensen van de geïndiceerde zorg terug te brengen naar wat de gemeente noemt: ‘de stevige pedagogische basis’. Dat houdt kort omgeschreven in: een fijne omgeving voor opgroeiende kinderen creëren. En een gezonde leefstijl creëren.
Gemeenten zijn sinds dit jaar verplicht de specialistische jeugdzorg in regionaal verband te regelen. In de Achterhoek kopen de gemeenten al veel langer deze zorg en Wmo-zorg in. In Oost Gelre nam verantwoordelijk Ellen Dusseldorp stelling in over hoe zij de grip terugkrijgt. In Oost Gelre zullen de kosten oplopen van 44 miljoen in 2023 naar 49 miljoen euro in 2024 en 2025. Met de duidelijke aantekening van de wethouder dat er geen voordelen zijn ingeboekt. “Er noopt mij iets te zeggen over de gezamenlijke inkoop. We hebben al jaren voor gewaarschuwd voor deze manier van inkopen. Oost Gelre stond alleen en onze juristen mochten niet meekijken bij de contracten. Daar had de regio al andere juristen opgezet. We werden gedwongen in onze keuze. En helaas dragen wij de gevolgen.” In de komende maand volgt een evaluatie en dan moet duidelijk worden welke kant de regio op wil: verlengen, deels verlengen of niet verlengen.
Geschreven door 1Achterhoek op 2023-11-08 16:20:14
Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@1achterhoek.nl.